Nowe przepisy prawne w I kwartale 2018 roku

Autor: Kwartalnik Tagi: Prawo,

W artykule wykorzystano omówienia ustaw przedstawione na stronach internetowych Prezydenta RP oraz omówienia wyroków Trybunału Konstytucyjnego przedstawione na stronach internetowych Trybunału Konstytucyjnego, a także materiały informacyjne znalezione na stronach Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.

Powstanie Instytutu Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa.

Od 1 stycznia 2018 r. obowiązuje rozporządzenie wykonawcze do ustawy o instytutach badawczych, które łączy następujące instytuty badawcze:

Instytut Rozwoju Miast z siedzibą w Krakowie, numer identyfikacyjny REGON 356582934, NIP 677-22-01-3451);
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa z siedzibą w Warszawie, numer identyfikacyjny REGON 015279884, NIP 526-26-62-7331).

Połączenie tych instytutów nastąpiło poprzez włączenie Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa do Instytutu Rozwoju Miast.

Instytut powstały w wyniku połączenia otrzymał nazwę „Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa”.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 18 grudnia 2017 r. w sprawie połączenia instytutu rozwoju miast i instytutu Gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa w Krajowy instytut polityki przestrzennej i mieszkalnictwa (Dz. U. Nr 252/2017, poz. 2462).

USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. Nr 116/2017, poz. 1158, z późn. zm.).

Jednolity tekst ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Od 11 stycznia 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Ustawa reguluje zasady gospodarowania mieniem Skarbu Państwa w odniesieniu do:

nieruchomości rolnych w rozumieniu Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem gruntów znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych i parków narodowych;
innych nieruchomości i składników mienia pozostałych po likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej oraz ich zjednoczeń i zrzeszeń;
lasów niewydzielonych geodezyjnie z nieruchomości, określonych w pkt 1 i 2.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 8/2018, poz. 91).

Jednolity tekst ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Od 15 stycznia 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Ustawa określa zasady:

gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego,
podziału nieruchomości,
scalania i podziału nieruchomości,
pierwokupu nieruchomości,
wywłaszczania nieruchomości i zwrotu wywłaszczonych nieruchomości,
udziału w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej,
wyceny nieruchomości,
działalności zawodowej, której przedmiotem jest gospodarowanie nieruchomościami.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 14 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 10/2018, poz. 121).

USTAWA z dnia 14 grudnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia zwalczania chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 6/2018, poz. 50).

USTAWA z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 153/2017, poz. 1509).

Jednolity tekst ustawy o ochronie przyrody.

Od 17 stycznia 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o ochronie przyrody.

Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 12/2018, poz. 142).

USTAWA z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 2/2018, poz. 10).

Zmiana ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody.

Od 18 stycznia 2018 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody.

Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody zmierza do uporządkowania regulacji dotyczących usuwania drzew i krzewów z nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków. W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy przepisy normujące te kwestie były kilkakrotnie nowelizowane i wymagają ujednolicenia.

Dotąd funkcjonowały dwa reżimy administracyjne dotyczące usuwania drzew lub krzewów z nieruchomości. Pierwszy, oparty na przepisach ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, regulował usuwanie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości lub jej części niewpisanej do rejestru zabytków. Drugi – określony w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, normował zasady usuwania drzew lub krzewów z nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków.

Ustawa połączyła oba systemy w ten sposób, aby usuwanie drzew lub krzewów z nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków również podlegało przepisom ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody – regulacji w tym zakresie podstawowej, zawierającej postanowienia dotyczące opłat i kar administracyjnych za wycinkę prowadzoną wbrew przepisom oraz katalog odstępstw określający przypadki, w ramach których usunięcie drzewa lub krzewu nie wymaga zgody organu administracji publicznej.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w nowym brzmieniu, pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymagać będzie prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni.

W świetle art. 36 ust. 1 pkt 11 ww. ustawy, pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymagać będzie także podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru, z wyłączeniem działań polegających na usuwaniu drzew lub krzewów z terenu nieruchomości lub jej części niebędącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem albo inną formą zaprojektowanej zieleni.

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 2/2018, poz. 10).

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 251/2016, poz. 2134 z późn. zm.).

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 231/2017, poz. 2187).

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 12/2018, poz. 142).

Jednolity tekst ustawy – Kodeks postępowania cywilnego.

Od 19 stycznia 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy – Kodeks postępowania cywilnego.

Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 14/2018, poz. 155).

USTAWA z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203/2015, poz. 1634).

USTAWA z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (Dz. U. Nr 252/2018, poz. 2941).

USTAWA z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 1/2018, poz. 5).

USTAWA z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (Dz. U. Nr 12/2018, poz. 138).

Utworzenie Ministerstwa Infrastruktury.

Od 23 stycznia 2018 r. wchodzi w życie rozporządzenie wykonawcze ustawy o Radzie Ministrów powołujące Ministerstwo Infrastruktury w drodze przekształcenia dotychczasowego Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa.

Przekształcenie to polega na wyłączeniu z dotychczasowego Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa, obsługującego sprawy działów budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo, łączność oraz transport, komórek organizacyjnych obsługujących sprawy działu budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo oraz pracowników obsługujących sprawy tego działu.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 23 stycznia 2018 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Infrastruktury (Dz. U. Nr 16/2018, poz. 192).

USTAWA z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. Nr 69/2012, poz. 392, z późn. zm.)

Jednolity tekst ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego.

Od 24 stycznia 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego.

Ustawa reguluje ogólne zasady finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony infrastruktury transportu lądowego oraz zarządzania tą infrastrukturą.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 11 stycznia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego (Dz. U. Nr 17/2018, poz. 203).

Jednolity tekst ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Od 2 lutego 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Ustawa określa zasady i tryb pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych w sprawach cywilnych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 11 stycznia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24/2018, poz. 300).

Pozaustawowe ograniczenie zakresu uprawnień budowlanych niezgodne z Konstytucją.

Od 12 lutego 2018 r. wchodzi w życie wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność z Konstytucją zapisów znowelizowanego prawa budowlanego, które upoważniają właściwego ministra do określenia „ograniczenia zakresu uprawnień budowlanych” bez żadnych ustawowych wytycznych w tej kwestii.

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa dotyczące ograniczenia zakresu uprawnień budowlanych. PIIB wniosła o:

zbadanie zgodności art. 16 pkt 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409, ze zm.) w zakresie, w jakim upoważnia właściwego ministra do określenia „ograniczenia zakresu uprawnień budowlanych”, oraz nie zawiera w tym zakresie wytycznych do treści aktu, z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
zbadanie zgodności:

10 – § 15 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 11 września 2014 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz. U. poz. 1278) z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
10, § 11 ust. 1, § 12 ust. 1, § 13 ust. 1, 2, 4, 6, 7, 10 i 12 rozporządzenia powołanego w punkcie 2 lit. a z art. 16 pkt 3 ustawy powołanej w punkcie 1,
13 ust. 6–9 i § 22 pkt 1 rozporządzenia powołanego w punkcie 2 lit. a oraz załączników nr 2 i nr 3 do tego rozporządzenia w części, w jakiej odnoszą się one do specjalności inżynieryjnej kolejowej w zakresie kolejowych obiektów budowlanych oraz specjalności inżynieryjnej kolejowej w zakresie sterowania ruchem kolejowym, z art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. c oraz z art. 16 ustawy powołanej w punkcie 1.

Opinia skarżącego

Zdaniem Polskiej Izby Inżynierów Budowlanych (dalej: PIIB) posiadanie uprawnień budowlanych jest niezbędne do wykonywania określonych przedmiotowo i rodzajowo czynności w procesach budowlanych. Izba uważa, że istota uprawnień budowlanych, ich zakres i ograniczenia powinny być uregulowane w akcie prawnym rangi ustawy i nie mogą być przez ustawodawcę przekazane do uregulowania w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy.

W ocenie PIIB, ustawodawca nie zawarł w art. 16 prawa budowlanego jakichkolwiek wskazówek dla upoważnionego ministra, w jaki sposób ma w rozporządzeniu ograniczyć zakres uprawnień budowlanych. Wytyczne zawarte w tym przepisie nie dotyczą istoty ograniczeń uprawnień budowlanych. Zdaniem więc wnioskodawcy art. 16 prawa budowlanego w zakresie, w jakim nie zawiera wytycznych co do przekazanego do uregulowania w akcie wykonawczym ograniczenia zakresu uprawnień budowlanych, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 konstytucji.

PIIB wskazała również, że w § 10 - § 15 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i rozwoju w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie zostały określone zakresy uprawnień budowlanych w poszczególnych specjalnościach budowlanych. Kreowanie w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy zakresu uprawnień budowlanych w określonych ustawą specjalnościach narusza zdaniem wnioskodawcy zasadę wyłączności ustawy w tej materii. Posiadanie uprawnień budowlanych w określonej specjalności i zakresie, warunkuje zdaniem PIIB wykonywanie przez osoby je posiadające określonych czynności w procesach budowlanych i z tego punktu widzenia stanowi nałożone na jednostkę ograniczenie w podejmowaniu i wykonywaniu zawodu.

Polska Izba Inżynierów Budownictwa zakwestionowała zgodność przepisów rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju oraz załącznika nr 2 i 3 do niego w części, w jakiej odnoszą się one do specjalności inżynieryjnej kolejowej w zakresie kolejowych obiektów budowlanych oraz specjalności inżynieryjnej kolejowej w zakresie sterowania ruchem kolejowym, z przepisami konstytucji i prawa budowlanego.

Zdaniem Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, § 10, § 11 ust. 1, § 12 ust. 1, § 13 ust. 1, 2, 4, 6, 7, 10 i 12 kwestionowanego rozporządzenia wykraczają poza zakres upoważnienia udzielonego w art. 16 pkt 3 prawa budowlanego, co uzasadnia uznanie ich za niezgodne z tym przepisem ustawy. Wnioskodawca ponadto stwierdził, iż nawet jeżeli uznać, że w pewnym zakresie byłoby dopuszczalne przekazanie do uregulowania w akcie wykonawczym do ustawy niektórych bardziej szczegółowych ograniczeń zakresu uprawnień budowlanych, to wykluczyć jednak należy określanie w rozporządzeniu samego zakresu tych uprawnień. PIIB podkreśla, że zakres uprawnień budowlanych stanowi o istocie danej specjalności budowlanej.

Orzeczenie Trybunału

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

Art. 16 pkt 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2017 r. poz. 1332, ze zm.) w zakresie, w jakim upoważnia właściwego ministra do określenia „ograniczenia zakresu uprawnień budowlanych” oraz nie zawiera w tym zakresie wytycznych do treści rozporządzenia, jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
§ 22 pkt 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 11 września 2014 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. poz. 1278) oraz lp. 7 i 8 załącznika nr 2, a także lp. 5 i 6 załącznika nr 3 do tego rozporządzenia są niezgodne z art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. c i art. 16 prawa budowlanego.

Przepisy te utracą moc obowiązującą po upływie 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Uzasadnienie wyroku

Badając zgodność art. 16 pkt 3 prawa budowlanego w zaskarżonym zakresie z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, Trybunał stwierdził, że przepisy prawa budowlanego nie określają czynności, które mogą wykonywać osoby posiadające uprawnienia budowlane bez ograniczeń oraz uprawnienia w ograniczonym zakresie. Ustawa nie zawiera także ograniczeń odnoszących się do obu rodzajów uprawnień.

Trybunał Konstytucyjny wskazał, że ograniczanie uprawnień budowlanych, do których wprowadzenia upoważnia właściwe organy art. 16 pkt 3 prawa budowlanego, niewątpliwie stanowi ingerencję w konstytucyjną wolność wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji). Dla takiej materii Konstytucja zastrzega wyłączność ustawy. Rozporządzenie nie może w tym zakresie zastępować prawa budowlanego. W ustawie powinien zostać wskazany nie tylko pozytywny zakres czynności w ramach uprawnień budowlanych, ale muszą być również określone wszelkie jego ograniczenia, które są konieczne i uzasadnione w świetle kryteriów wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem Trybunału, organy władzy wykonawczej nie mogą wydawać aktów prawnych normujących kwestie ograniczania praw i wolności. Dla materii tej Konstytucja wymaga aktów rangi ustawy. To w ustawie powinny być zamieszczone wszystkie zasadnicze elementy regulacji prawnej. Obowiązkiem ustawodawcy było określenie czynności, które mogą wykonywać osoby posiadające uprawnienia budowlane bez ograniczeń albo uprawnienia w ograniczonym zakresie, a także wskazanie ograniczeń w ramach powyższych kategorii. Ustawodawca może jedynie w wąskim zakresie przekazać takie sprawy organom władzy wykonawczej, z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny. To znaczy, że zakres materii pozostawionej do unormowania w rozporządzeniu może dotyczyć tylko kwestii technicznych, szczegółowych, podlegających częstym zmianom, które uzupełniają materię ustawową, ale nie są związane z istotą samego ograniczenia.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że brak w ustawie jakichkolwiek przepisów regulujących zakres uprawnień budowlanych i ewentualnych jego ograniczeń czyni niedopuszczalnym delegowanie tej materii do unormowania w akcie rangi podustawowej. Narusza zasadę wyłączności ustawy podczas ustanawiania ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnej wolności wykonywania zawodu, przez co czyni art. 16 pkt 3 prawa budowlanego niezgodnym z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Specjalności, w których udzielane są uprawnienia budowlane, zostały uregulowane w art. 14 prawa budowlanego. Wśród nich wymieniona została specjalność inżynieryjna kolejowa (art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. c). Sposób redakcji art. 14 ust. 1 prawa budowlanego wskazuje, że w zakresie określonych w nim specjalności stanowi katalog zamknięty. Jedynie w ramach tych specjalności mogą być wyodrębniane specjalizacje techniczno-budowlane. Trybunał stwierdził, że w badanych przepisach rozporządzenia normodawca wprowadził zatem nowe, niewskazanych w ustawie rodzaje specjalności. Konsekwencją ich wprowadzenia było także określenie w załączniku nr 2 pod l.p. 7 i 8 wykazu kierunków studiów wyższych odpowiednich i pokrewnych dla danej specjalności oraz w załączniku nr 3 pod l.p. 5 i 6 wykazu zawodów związanych z budownictwem w ramach tych specjalności, co zdaniem Trybunału, pozostaje w sprzeczności z art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. c prawa budowlanego.

W ocenie Trybunału, wykonawczy charakter rozporządzeń i ich ścisły związek z ustawą, na podstawie której są wydawane, wyklucza samoistne regulowanie w akcie rangi podustawowej materii nieunormowanej w ustawie. Rozporządzenie, które samodzielnie kreuje przedmiot regulacji, traci związek z ustawą.

Podstawa prawna:

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 7 lutego 2018 r. sygn. akt K 39/15 (Dz. U. Nr 30/2018, poz. 352).

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU z dnia 11 września 2014 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz. U. Nr 181/2014, poz. 1278).

USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 130/2017, poz. 1332, z późn. zm.).

Wydłużenie okresu, w którym na gminie spoczywa obowiązek zapewnienia najemcom prawa do lokalu zamiennego i pokrycia kosztów przeprowadzki w związku z wypowiedzeniem umowy najmu z powodu konieczności remontu lub rozbiórki budynku gminnego.

Od 16 lutego 2018 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.

Ustawa przewiduje wydłużenie do dnia 31 grudnia 2019 roku okresu, w którym na gminie spoczywa obowiązek zapewnienia najemcom prawa do lokalu zamiennego i pokrycia kosztów przeprowadzki w związku z wypowiedzeniem umowy najmu z powodu konieczności remontu lub rozbiórki budynku gminnego.

Zgodnie z wcześniejszą regulacją obowiązek ten ciążył na gminie właściwej według miejsca położenia lokalu dotychczas zajmowanego jedynie do końca 2017 r. Warunkiem zapewnienia prawa do lokalu zamiennego i pokrycia kosztów przeprowadzki było opłacanie przez najemcę czynszu regulowanego z tytułu najmu lokalu w dniu 9 lipca 2001 r. (tj. w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego).

Przedmiotowa regulacja obowiązuje do dnia 31 grudnia 2019 r. i odnosi się do sytuacji, w których wypowiedzenie najmu nastąpi przed tą datą.

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 33/2018, poz. 374).

USTAWA z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 195/2016, poz. 1610, z późn. zm.).

Jednolity tekst ustawy o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych.

Od 22 lutego 2018 r. obowiązuje jednolity tekst ustawy o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych.

Ustawa określa zasady i warunki przygotowania oraz realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych, a także źródła ich finansowania.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych (Dz. U. Nr 38/2018, poz. 404).

Niektóre definicje ustawy:

Inwestor - operator systemu przesyłowego elektroenergetycznego w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne realizującego strategiczną inwestycję w zakresie sieci przesyłowej.

Kataster nieruchomości - ewidencja gruntów i budynków w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne.

Sieć przesyłowa - sieć przesyłowa w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne.

Strategiczna inwestycja w zakresie sieci przesyłowej - zadanie inwestycyjne wraz z wykonywaniem niezbędnych robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane.

Uzbrojenie terenu - sieci uzbrojenia terenu w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne.

Jednolity tekst ustawy o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych.

Od 27 lutego 2018 r. wchodzi w życie jednolity tekst ustawy o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych.

Ustawa określa:

szczególne zasady i warunki przygotowania inwestycji w zakresie:

budowli przeciwpowodziowych,
stacji radarów meteorologicznych,

organy właściwe w sprawach przygotowania inwestycji.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 9 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (Dz. U. Nr 41/2018, poz. 433).

Niektóre definicje ustawy:

Przez budowle przeciwpowodziowe rozumie się:

a) kanały ulgi,
b) kierownice w ujściach rzek do morza,
c) poldery przeciwpowodziowe,
d) sztuczne zbiorniki przeciwpowodziowe,
e) suche zbiorniki przeciwpowodziowe,
f) wały przeciwpowodziowe,
g) budowle regulacyjne,
h) wrota przeciwpowodziowe i przeciwsztormowe,
i) falochrony,
j) budowle ochrony brzegów morskich

- wraz z obiektami związanymi z nimi technicznie i funkcjonalnie lub nieruchomościami przeznaczonymi na potrzeby ochrony przed powodzią.

Jednolity tekst rozporządzenia w sprawie opłaty za postępowanie kwalifikacyjne oraz wysokości wynagrodzenia członków Państwowej Komisji Kwalifikacyjnej.

Od 12 marca 2018 r. wchodzi w życie jednolity tekst rozporządzenia w sprawie opłaty za postępowanie kwalifikacyjne oraz wysokości wynagrodzenia członków Państwowej Komisji Kwalifikacyjnej.

Rozporządzenie określa:

wysokość opłaty za postępowanie kwalifikacyjne oraz tryb jej pobierania,
przypadki uzasadniające zwrot opłaty za postępowanie kwalifikacyjne oraz tryb jej zwrotu,
wysokość wynagrodzenia członków Państwowej Komisji Kwalifikacyjnej.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MINISTRA INWESTYCJI I ROZWOJU z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie opłaty za postępowanie kwalifikacyjne oraz wysokości wynagrodzenia członków Państwowej Komisji Kwalifikacyjnej (Dz. U. Nr 50/2018, poz. 516).

USTAWA z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 10/2018, poz. 121).

Zbyt krótki termin zgłoszenia roszczeń właścicieli nieruchomości i innych uprawnionych, których sposób korzystania z nieruchomości został ograniczony ze względu na ochronę środowiska, niezgodny z Konstytucją.

Od 14 marca 2018 r. obowiązuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że art. 129 ust. 4 ustawy - Prawo ochrony środowiska (dalej: p.o.ś.) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przepis ten utraci moc obowiązującą po upływie 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP.

Kwestionowane przepisy

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich niezgodne z Konstytucją było ograniczenie krótkim terminem zawitym prawa do wystąpienia z roszczeniami przez właścicieli nieruchomości, których sposób korzystania z tychże nieruchomości został ograniczony ze względu na ochronę środowiska. Rzecznik podkreślał, że ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska mogą spowodować pozbawienie właściciela realnej korzyści z przedmiotu własności. Zdaniem RPO, stanowią przez to nieproporcjonalne ograniczenie, podlegającego konstytucyjnej ochronie, prawa własności, co prowadzić ma do naruszenia art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a w krańcowych przypadkach - do naruszenia istoty prawa własności, wbrew postanowieniom art. 64 ust. 3 i 31 ust. 3 ustawy zasadniczej.

Zdaniem Rzecznika, przewidziany w kwestionowanym przepisie krótki termin na zgłoszenie roszczeń związanych ze zrekompensowaniem utraty wartości nieruchomości spowodowanej wskazanymi ograniczeniami rodził poważne wątpliwości co do realności tych roszczeń, gdyż w wielu przypadkach roszczenia te mogą wygasnąć, zanim uprawnieni uświadomią sobie ich istnienie. Informacje o wprowadzanych ograniczeniach dotyczących sposobu korzystania z nieruchomości, jak również informacje o dostępnych roszczeniach i zawitym terminie ich zgłaszania nie są indywidualnie komunikowane uprawnionym.

Rzecznik Praw Obywatelskich ponadto wskazuje, że prawne ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości związane z ochroną środowiska, ze swej istoty, nie zawsze przekładały się od razu na ograniczenie dotychczasowego, faktycznego sposobu korzystania z tejże nieruchomości. W związku z tym, w wielu przypadkach świadomość wprowadzanych ograniczeń pojawia się u osób uprawnionych dopiero w momencie wszczęcia bądź realizacji procedur inwestycyjnych. W tej sytuacji uprawnieni mogą zostać pozbawieni, bez swojej winy, możliwości dochodzenia przysługujących im roszczeń. Zdaniem Rzecznika, w sposób oczywisty jest to niezgodne z konstytucyjną zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa. Brak realnej możliwości dochodzenia roszczeń stoi również w sprzeczności z wypracowaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, na tle art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zasadą właściwej równowagi pomiędzy potrzebami wynikającymi z ogólnego interesu społeczeństwa a wymaganiami związanymi z ochroną podstawowych praw jednostki.

W ocenie Rzecznika, kwestionowana regulacja prowadziła także do nierównego, dyskryminującego traktowania roszczeń właścicieli i innych uprawnionych z tytułu ograniczonych praw rzeczowych do nieruchomości, które zostały objęte ograniczeniami ze względu na ochronę środowiska, w porównaniu do roszczeń właścicieli nieruchomości, objętych ograniczeniami w zagospodarowaniu ze względu na inne cele publiczne. Nierówne traktowanie polegało na wprowadzeniu w art. 129 ust. 4 Prawa ochrony środowiska zawitego, krótkiego terminu występowania z roszczeniami opartymi na ograniczeniach zagospodarowania nieruchomości ze względu na ochronę środowiska, który to termin nie występuje w regulacjach prawnych odnoszących się do innych ograniczeń w zagospodarowaniu ze względu na cele publiczne, co uzasadniać ma zarzut niezgodności kwestionowanej regulacji z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Rozstrzygnięcie Trybunału

Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił art. 129 ust. 4 prawa ochrony środowiska, że niedopuszczalnie z perspektywy zasady proporcjonalności ogranicza prawo własności nieruchomości (użytkowanie wieczyste i ograniczone prawa rzeczowe) przez wprowadzenie krótkiego, bo jedynie dwuletniego terminu zawitego zgłoszenia roszczeń właścicieli nieruchomości i innych uprawnionych, których sposób korzystania z nieruchomości został ograniczony ze względu na ochronę środowiska. Z licznych skarg skierowanych do Rzecznika wynikało, że w wielu wypadkach w momencie, w którym uprawnieni dowiedzieli się o wprowadzonych ograniczeniach, było już za późno na podniesienie roszczeń rekompensacyjnych.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 129 ust. 4 p.o.ś. nie stanowi najmniej dolegliwego środka. Osiągnięcie celu w postaci przewidywalności budżetowej mogłoby nastąpić także przy zakreśleniu w ustawie dłuższego terminu zawitego, dającego uprawnionym realną możliwość dochodzenia roszczeń. Można było także wykorzystać inne środki ograniczenia czasowego dochodzenia przez uprawnionych roszczeń odszkodowawczych albo roszczeń o wykup nieruchomości. W szczególności w rachubę wchodziła prekluzja, ale o dłuższym terminie, albo nawet prekluzja o krótkim terminie, ale z jednoczesnym wprowadzeniem obowiązku informacyjnego co do ograniczeń własności lub innych praw majątkowych, długości i sposobu liczenia terminu zawitego oraz wynikających z jego upływu skutków prawnych. Obowiązek ten powinien polegać na realnym i efektywnym dostarczaniu podmiotom zainteresowanym informacji, umożliwiających im podjęcie stosownych działań w celu ochrony swoich interesów. Jeżeli zatem prawodawca chciałby w analizowanym wypadku chronić wartość przewidywalności budżetowej za pomocą instytucji dawności, bez zasadniczej zmiany rozwiązania normatywnego, powinien to uczynić przyznając dłuższy termin prekluzji. Długość tego terminu powinna być określona z uwzględnieniem zasługującego na ochronę interesu publicznego oraz prywatnego osób uprawnionych. Rzecznik trafnie także wskazywał na funkcjonujące w systemie prawnym dłuższe terminy zawite w różnych działach prawa. Ich średnia długość może służyć za swoisty standard, do którego mógłby odwołać się prawodawca, projektując zmianę art. 129 ust. 4 p.o.ś. w analizowanym zakresie.

Trybunał stwierdził, że kontrolowany przepis nie spełnia również przesłanki proporcjonalności sensu stricto. Jest wyraźna dysproporcja między uszczerbkiem w wartościach konstytucyjnych, wynikającym z odjęcia uprawnionym roszczeń odszkodowawczych albo o wykup po upływie tak krótkiego terminu zawitego, a ewentualnym uszczerbkiem w wartości przewidywalności budżetowej, wynikającym z wydłużenia terminu prekluzji.

Trybunał uznał więc, że oceniany przepis, przydatny dla osiągnięcia jednej z wartości wymienionej w art. 31 ust. 3 Konstytucji, nie spełnia jednak przesłanek najmniejszej uciążliwości (niezbędności) oraz proporcjonalności sensu stricto, a w konsekwencji nie czyni zadość samej zasadzie proporcjonalności sensu largo. Artykuł 129 ust. 4 p.o.ś. narusza zatem prawo własności i inne prawa majątkowe, ponieważ zostało wprowadzone nieproporcjonalne ograniczenie ochrony tych konstytucyjnych praw, a przez to jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał podkreślił, że tradycyjne funkcje dawności stanowią jej wystarczające uzasadnienie w obrocie cywilnoprawnym między równorzędnymi podmiotami. W relacji obywatel – państwo, w której podmiotem doznającym uszczerbku, na korzyść państwa, wskutek upływu terminu dawności, jest obywatel, poszczególne instrumenty dawności powinny znajdować mocniejsze uzasadnienie w wartościach i zasadach konstytucyjnych.

Podstawa prawna:

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 7 marca 2018 r., sygn. akt K 2/17 (Dz. U. Nr 52/2018, poz. 534).

USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 50/2017, poz. 519, z późn. zm.).

Zmiany prawne przeciwdziałające przewlekłości postępowań toczących się przed Komisją do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich.

Od 14 marca 2018 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa oraz niektórych innych ustaw.

Zasadniczym celem ustawy jest wprowadzenie zmian, które będą przeciwdziałały przewlekłości postępowań toczących się przed Komisją do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich. Nowelizowana ustawa zakłada zmianę przepisów przewidującą rozszerzenie zakresu kognicji Komisji, a także doprecyzowanie, że przedmiotem postępowania rozpoznawczego przed Komisją mogą być zarówno decyzje ostateczne, jak i nieostateczne. Ponadto, wprowadza nowy rodzaj postępowania – tzw. postępowanie ogólne.

Ustawa zmierza także do zapewnienia mobilizujących kar pieniężnych w zaistniałych przypadkach naruszenia prawa. W pozostałym zakresie zawarte w ustawie zmiany dotyczą m.in. trybu postępowania przed Komisją, dostępu do dokumentów i danych zgromadzonych przez inne organy i instytucje, przetwarzania danych osobowych oraz jawności postępowania Komisji.

Ustawa nakłada na Komisję nowe zadanie, zobowiązując ją do wyjaśnienia nieprawidłowości i uchybień w działalności organów i osób prowadzących postępowania w przedmiocie decyzji reprywatyzacyjnych. Wyposaża też Komisję w kompetencje prokuratora określone w postępowaniu administracyjnym i cywilnym oraz odpowiadające im kompetencje z ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze. Ustawa nie przyznaje natomiast Komisji uprawnień prokuratora w postępowaniu karnym.

Komisja uzyska dostęp do aktualnych i pełnych danych i informacji zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Sądowym, Krajowym Rejestrze Karnym i centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Ponadto, w zakresie niezbędnym do realizacji jej ustawowych zadań, Komisja będzie mogła przetwarzać informacje, w tym również dane osobowe, ze zbiorów prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów przez organy władzy publicznej.

Ustawa podwyższa maksymalną grzywnę za nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie Komisji albo opuszczenie rozprawy bez zezwolenia kierującego rozprawą dla strony, świadka i biegłego – z kwoty 3 tys. zł (10 tys. zł w razie ponownego niezastosowania się do wezwania) do kwoty 10 tys. zł (30 tys. zł w razie ponownego niezastosowania się do wezwania).

Zawarte w nowelizacji zmiany przewidują, że Komisja, niezależnie od możliwości nałożenia grzywny na stronę postępowania, świadka lub biegłego z tytułu niestawienia się na rozprawie, może wystąpić do właściwego prokuratora okręgowego z wnioskiem o zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby wezwanej we wszystkich tych przypadkach, w których brak zadośćuczynienia wezwaniu Komisji stanowił będzie wyraz uporczywego uchylania się od takiego wezwania.

Z kolei w zakresie kompetencji orzeczniczych ustawa rozszerza katalog możliwych do podjęcia przez Komisję rozstrzygnięć. W świetle znowelizowanego art. 29 ust. 1 zmienianej ustawy, nowymi rozstrzygnięciami Komisji będą rozstrzygnięcia umożliwiające podjęcie decyzji:

uchylającej decyzję reprywatyzacyjną i jednocześnie umarzającej postępowanie wszczęte wnioskiem, o którym mowa w art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy,
uchylającej decyzję reprywatyzacyjną i zawieszającej postępowanie w przypadku przeszkody uniemożliwiającej dalsze prowadzenie postępowania i wydanie decyzji,
stwierdzającej nieważność decyzji reprywatyzacyjnej lub postępowania w całości lub w części, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego,
rozpoznającej wniosek, o którym mowa w art. 7 ust. 1 ww. dekretu.

Ponadto, w przypadku uchylenia decyzji reprywatyzacyjnej i rozpatrzenia sprawy co do istoty albo jej umorzenia, Komisja uchyla decyzję w przedmiocie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości warszawskiej i decyzję o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości, o której mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (dodawany do art. 29 zmienianej ustawy ust. 3).

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 41/2018, poz. 431).

USTAWA z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa (Dz. U. Nr 33/2018, poz. 374).

USTAWA z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (Dz. U. Nr 64/2018, poz. 678, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 100/2017, poz. 1007, z późn. zm.).

Jednolity tekst rozporządzenia w sprawie postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych.

Od 15 marca 2018 r. wchodzi w życie jednolity tekst rozporządzenia w sprawie postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych.

Rozporządzenie określa:

organizację Komisji Odpowiedzialności Zawodowej, zwanej dalej "Komisją", oraz regulamin jej działania,
sposób i tryb przeprowadzania postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych,
sposoby ustalania i rodzaje kosztów postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych,
wysokość wynagrodzenia członków Komisji i obrońców z urzędu oraz sposób jego ustalania.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MINISTRA INWESTYCJI I ROZWOJU z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych (Dz. U. Nr 54/2018, poz. 551).

USTAWA z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 10/2018, poz. 121).

Przymusowe ustanowienie odrębnej własności lokalu przez spółdzielnię mieszkaniową niezgodne z Konstytucją.

Od 20 marca 2018 r. obowiązuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że art. 49¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim dotyczy sytuacji, w których uczynienie zadość przesłance samodzielności lokalu wymaga wykonania robót adaptacyjnych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Kwestionowane przepisy

Sąd pytający wskazuje, iż w skutek kolejnych zmian w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych, będących wynikiem zarówno uchwalanych przez Parlament nowelizacji, jak i działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego, powstała zasadnicza wątpliwość, jaki jest wzajemny stosunek pomiędzy art. 49 i 49¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (dalej: u.s.m.).

Art. 49¹ u.s.m. stanowi, iż osoba uprawniona do żądania ustanowienia odrębnej własności lokalu, w razie bezczynności spółdzielni, może zdaniem sądu pytającego wystąpić do sądu z powództwem na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego w związku z art. 1047 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.

W ocenie sądu pytającego, kwestionowany przepis w rozumieniu, jakie nadało mu orzecznictwo Sądu Najwyższego, pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą poprawnej legislacji. Nie zawsze bowiem jest możliwa przymusowa realizacja żądania zawarcia przez spółdzielnię mieszkaniową umowy o ustanowienie odrębnej własności lokalu, np. gdy w uchwale zarządu nie został określony odrębny przedmiot własności albo gdy konieczne jest podjęcie innych działań zmierzających do wydzielenia lokalu.

Kwestionowany przepis w ocenie sądu pytającego, przewiduje również mechanizm nieadekwatny dla realizacji celu, jakim jest umożliwienie uwłaszczenia. W pewnych sytuacjach pozbawia on osoby uprawnione do nabycia odrębnej własności lokalu możliwości sądowego dochodzenia roszczeń, przez co narusza również art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Rozstrzygnięcie Trybunału

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 49¹ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim dotyczy sytuacji, w których uczynienie zadość przesłance samodzielności lokalu wymaga wykonania robót adaptacyjnych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowania.

Zakwestionowany przez pytający sąd art. 49¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przewiduje procesowy tryb postępowania w sprawach, w których uprawniony na podstawie materialnych przepisów tej ustawy żąda ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia na niego tego prawa, a spółdzielnia nie wypełnia ciążących na niej obowiązków. Zgodnie z tym przepisem podmiot uprawniony może w takich sytuacjach wystąpić do sądu z powództwem na podstawie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1 k.p.c.

Ocena sformułowanych przez pytający sąd zarzutów wymagała rozważenia relacji między kwestionowanym przepisem a art. 49 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który przewiduje z kolei nieprocesowy tryb postępowania (według przepisów k.p.c. o zniesieniu współwłasności). Na tym tle występowały liczne problemy interpretacyjne i walidacyjne, co wiązało się przede wszystkim z tym, że stan prawny w tym zakresie był współkształtowany przez kolejne nowelizacje u.s.m., orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy przyjął, że w aktualnym stanie prawnym art. 491 u.s.m. jest jedynym przepisem określającym tryb postępowania w sprawach o realizację przyznanego przez przepisy ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych roszczenia o ustanowienie i przeniesienie na uprawnionego odrębnej własności lokalu w przypadku niewypełnienia przez spółdzielnię mieszkaniową jej ustawowych obowiązków, gdyż wskutek zastosowania reguły lex posteriori derogat legi priori wyłączone zostało działanie art. 49 ust. 2 tej ustawy.

W wyniku analizy wszystkich wymienionych wyżej okoliczności, Trybunał Konstytucyjny uznał, że przedmiotem kontroli konstytucyjności w omawianej sprawie była norma prawna wywiedziona z art. 491 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych o treści, jaką nadano jej w trwałym, powszechnym i jednolitym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Rozpatrywane przez Trybunał zarzuty dotyczyły tego, że tryb przewidziany w art. 491 u.s.m. uniemożliwia uprawnionemu w niektórych sytuacjach realizację roszczenia przewidzianego w materialnych przepisach u.s.m. Pytający sąd wskazał, że w takim stanie faktycznym, jak w sprawie przed nim zawisłej, czyli w sytuacji, w której do spełnienia przesłanki samodzielności lokalu konieczne jest przeprowadzenie prac adaptacyjnych, sąd – orzekając w trybie wyznaczonym przez art. 491 u.s.m. – nie ma możliwości, by nakazać przeprowadzenie takich prac, a wskutek tego ustanowienie odrębnej własności lokalu na rzecz powoda (osoby, której dotychczas przysługiwało własnościowe lub lokatorskie prawo spółdzielcze do lokalu) jest niemożliwe.

Trybunał Konstytucyjny, przeanalizowawszy otoczenie normatywne kwestionowanej regulacji, a także uwzględniwszy złożoność i wieloetapowość procesów przekształceniowych w spółdzielniach mieszkaniowych, podzielił zarzuty sformułowane w pytaniu prawnym. Zaznaczył, że niezależnie od wyrażanych w doktrynie kontrowersji dotyczących adekwatności trybów przewidzianych w art. 49 i art. 491 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych do spraw przekształceniowych, przepisy o zniesieniu współwłasności przewidywały takie instrumenty procesowe, które umożliwiały sądowi rozstrzygnięcie sprawy o ustanowienie i przeniesienie własności lokalu także wtedy, gdy uprawniony spełnił warunki określone w przepisach materialnych ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, a lokal w celu uzyskania samodzielnego charakteru wymagał przeprowadzenia prac adaptacyjnych. Przepisy o zniesieniu współwłasności i możliwość zastosowania przez sąd art. 11 ust. 2 ustawy o własności lokali, zapewniały więc zainteresowanym efektywną procedurę dochodzenia ich praw. Biorąc pod uwagę charakter czynności faktycznych, które muszą zostać wykonane, aby mogła dojść do skutku umowa o ustanowieniu i przeniesieniu odrębnej własności lokalu, Trybunał stwierdził, że w art. 491 u.s.m. nie przewidziano odpowiednich bezspornych instrumentów procesowych do dochodzenia wykreowanego w przepisach materialnych u.s.m. roszczenia o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności, w takich sytuacjach, w których do uzyskania samodzielności lokalu konieczne jest przeprowadzenie prac adaptacyjnych.

Trybunał stwierdził, że skoro ustawodawca zdecydował, iż w przypadku bezczynności spółdzielni podmiot uprawniony do żądania ustanowienia (i przeniesienia) odrębnej własności lokalu może dochodzić swych uprawnień w trybie procesowym, to powinien to uczynić w taki sposób, aby dostępne w ramach tego trybu instrumenty zapewniały efektywną ochronę wszystkim uprawnionym. Powinien więc dostrzec i uwzględnić różnorodne sytuacje, jakie mogą wystąpić w wieloetapowym przewidzianym w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych mechanizmie przekształcania spółdzielczych tytułów prawnych w odrębną własność lokalu. Tymczasem ustawodawca, decydując w art. 491 u.s.m. o rozpoznaniu spraw wynikających z materialnych przepisów u.s.m. dotyczących przekształceń tytułów prawnych do lokali spółdzielczych na podstawie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1 k.p.c., nie dostrzegł i nie uwzględnił w wystarczającym stopniu złożoności tego rodzaju spraw.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że w swym wcześniejszym orzecznictwie wskazywał, iż kolejne nowelizacje u.s.m. oparte na różnych koncepcjach dotyczących mieszkań spółdzielczych prowadziły do wielu regulacji niejasnych i sprzecznych aksjologicznie oraz konstrukcyjnie, budząc wątpliwości z punktu widzenia ich rzetelności legislacyjnej (art. 2 Konstytucji), a w konsekwencji osobom uprawnionym do żądania przekształcenia dotychczasowego prawa do lokalu spółdzielczego w prawo własności bezpodstawnie stwarzały stan iluzji. Trybunał, rozpoznając omawianą sprawę, wziął pod uwagę, że nie można owego stanu pogłębiać w obszarze dotyczącym możliwości dochodzenia tych uprawnień. Podkreślił, że konstytucyjne prawo do rzetelnej procedury wymaga, aby mechanizmy, za pomocą których uczestnik postępowania (strona) realizuje swe prawo do sądu, były bezsporne i przewidywalne, a ustawodawca w sposób niebudzący wątpliwości wykładniczych powinien określać, za pomocą jakich środków prawnych jednostka ma realizować swe prawo do sądu i jaki jest zakres właściwości tego sądu.

Trybunał Konstytucyjny wydając omawiany wyrok kierował się przede wszystkim dążeniem, by określonej grupie osób uprawnionych na podstawie materialnych przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych zapewnić efektywną ochronę sądową, a zarazem nie opóźniać trwającego od lat procesu przekształceń własnościowych w spółdzielniach mieszkaniowych. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału sądy rozstrzygające sprawy takie, jakie legły u podstaw pytania prawnego, powinny stosować art. 49 ust. 2 u.s.m. Trybunał wskazał, że ustawodawca nie uchylił tego przepisu, a ustanowienie art. 491 u.s.m. nie spowodowało eliminacji art. 49 ust. 2 u.s.m. z tekstu prawnego, a jedynie – tak jak przyjął Sąd Najwyższy – skutkowało wyłączeniem działania tego ostatniego w oparciu o regułę lex posteriori derogat legi priori, będącą regułą rozstrzygania zbiegów pozornych zachodzących między regulacjami wydanymi w różnym czasie, lecz normującymi identyczne stany faktyczne. W swym wyroku Trybunał stwierdził jednak, że art. 491 u.s.m. jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim dotyczy sytuacji, w których uczynienie zadość przesłance samodzielności lokalu wymaga wykonania robót adaptacyjnych. Od momentu ogłoszenia niniejszego orzeczenia w Dzienniku Ustaw, art. 491 u.s.m. przestanie je zatem regulować. W konsekwencji, w odniesieniu do wskazanych sytuacji zachodzić będzie konieczność stosowania art. 49 ust. 2 u.s.m. Nie wyklucza to interwencji ustawodawcy, który dysponując licznymi wypowiedziami Trybunału odnoszącymi się do przekształceń w spółdzielniach mieszkaniowych, może uregulować kwestie sądowej ochrony uprawnień przewidzianych w u.s.m. w sposób wyczerpujący, spójny i uwzględniający swoistość tych przekształceń.

Trybunał dodał, że nie podważył interpretacji dokonanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Zaznaczył, że jeśliby rezultat interpretacyjny przyjęty przez SN zastosować w każdej sprawie dotyczącej dochodzenia roszczeń wynikających z materialnych przepisów u.s.m. (a zatem zarówno wtedy, gdy podjęto uchwałę zarządu spółdzielni określającą przedmiot odrębnej własności wszystkich lokali w danej nieruchomości, jak i wtedy, gdy takiej uchwały nie podjęto, a przy tym sporne są jeszcze inne okoliczności konieczne do określenia przedmiotu odrębnej własności, np. istnieje spór między spółdzielnią a uprawnionym co do samodzielnego charakteru lokalu), to w niektórych z nich prowadzi to do niekonstytucyjnych skutków.

Podstawa prawna:

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 14 marca 2018 r., sygn. akt P 7/16 (Dz. U. Nr 56/2018, poz. 582).

USTAWA z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 197/2013, poz. 1222, z późn. zm.).

Jednolity tekst rozporządzenia w sprawie nadawania uprawnień zawodowych w zakresie szacowania nieruchomości.

Od 20 marca 2018 r. wchodzi w życie jednolity tekst rozporządzenia w sprawie nadawania uprawnień zawodowych w zakresie szacowania nieruchomości.

Rozporządzenie określa:

sposób i warunki odbywania praktyk zawodowych w zakresie szacowania nieruchomości, regulamin organizacji tej praktyki, jej program oraz sposób dokumentowania odbycia praktyki zawodowej, w tym wzór dziennika praktyki i koszt jego wydania;
sposób i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego, sposób ustalania i rodzaje kosztów tego postępowania, organizację Państwowej Komisji Kwalifikacyjnej oraz regulamin jej działania;
wzory świadectw nadania uprawnień zawodowych w zakresie szacowania nieruchomości oraz sposób postępowania przy wydawaniu duplikatów tych świadectw w przypadku ich utraty;
sposób prowadzenia centralnego rejestru rzeczoznawców majątkowych.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MINISTRA INWESTYCJI I ROZWOJU z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie nadawania uprawnień zawodowych w zakresie szacowania nieruchomości (Dz. U. Nr 56/2018, poz. 586).

USTAWA z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 10/2018, poz. 121).

Jednolity tekst ustawy o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez młodych ludzi.

Od 23 marca 2018 r. wchodzi w życie jednolity tekst ustawy o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez młodych ludzi.

Ustawa określa zasady udzielania ze środków Funduszu Dopłat finansowego wsparcia w związku z nabyciem mieszkania oraz reguluje zasady zwrotu ze środków budżetu państwa części wydatków poniesionych na zakup materiałów budowlanych przez osoby fizyczne w związku z budową własnego mieszkania.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 1 marca 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez młodych ludzi (Dz. U. Nr 59/2018, poz. 604).

Niektóre definicje ustawy:

Lokal mieszkalny - samodzielny lokal mieszkalny w rozumieniu art. 2 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali znajdujący się w budynku, w skład którego wchodzą co najmniej dwa lokale;

Dom jednorodzinny - budynek wolno stojący albo budynek w zabudowie bliźniaczej, szeregowej lub grupowej, służący zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, stanowiący konstrukcyjnie samodzielną całość, w którym znajduje się wyłącznie lokal mieszkalny.

Mieszkanie - lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny.

Pierwsze zasiedlenie mieszkania - pierwsze oddanie do użytkowania mieszkania przez osobę, która wybudowała to mieszkanie, w wyniku budowy lub przebudowy obiektu budowlanego, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a także pierwsze oddanie do użytkowania mieszkania przez osobę, która w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nabyła to mieszkanie od osoby, która wybudowała to mieszkanie, w wyniku budowy lub przebudowy obiektu budowlanego, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Opracował:

Krzysztof Rożko

Śląskie Stowarzyszenie Rzeczoznawców Majątkowych w Katowicach

Nowe przepisy prawne w I kwartale 2018 roku